Na mityngach uczę się życia?

Jedno z mityngowych zaklęć, które znam od pierwszego mityngu i czasem słyszę do dziś. Możliwe, że na początku sam je wygłaszałem w czasach bezmyślnego powtarzania „mityngowych mądrości”.

Wiktor Osiatyński napisał w jednej ze swoich książek, że u alkoholików typowy jest niedobór pewnych umiejętności życiowych i społecznych, czy jakoś tak, podobnie. Do dziś pamiętam, jak nieswojo i smutno mi się zrobiło, kiedy zorientowałem się, że mnie to też dotyczy, choć miałem wtedy ponad czterdzieści lat.

O tych umiejętnościach życiowych raczej w ogóle nie ma co mówić, ale przez dłuższą chwilę naprawdę rozważałem możliwość poprawienie swoich umiejętności społecznych, to jest ulepszenia lub poprawienia relacji z innymi ludźmi. Szybko okazało się, że mityng AA nie jest do tego odpowiednim czasem i miejscem. Wręcz przeciwnie.

O setek lat znane jest na świecie powiedzenie qui tacet, consentire videtur – kto milczy, ten zdaje się zezwalać, lub prościej: milczenie oznacza zgodę. Oczywiście wiadomo, że nie oznacza jej w sensie formalno-prawnym, ale w codziennym życiu często można spotkać się z pytaniem lub zarzutem – skoro się nie zgadzałeś, to czemu nic nie powiedziałeś?

Scenariusze mityngów AA zostały skonstruowane nie po to, żebym się czegoś nauczył, ale po to, żebym się bezpiecznie i dobrze czuł. Nikt nie może zwrócić mi uwagi, nawet jeśli bezczelnie kłamię lub plotę od rzeczy, skomentować mojej wypowiedzi ani jej przerwać (chyba, że ględzę za długo, ale i z tym bywa różnie). Nikt nie może ze mną i moimi kocopołami polemizować. Nawet dopytać mnie o nic nie wolno. Milczenie uczestników mityngu wydaje się oznaczać aprobatę dla tego, co mówię. Czy w tych warunkach mogę dowiedzieć się i zrozumieć, że nie mam racji, że się mylę, że moje kłamstwa zostały zdemaskowane? Jest jakaś szansa, że dowiem się, co i jak powinienem zrobić, jeśli nikomu nie wolno udzielić mi żadnej rady? Czy, wobec pozornej zgody uczestników, wpadnie mi do głowy, żeby korygować swoje przekonania? O absurdalnym zakazie używania „my” na wielu polskich mityngach w ogóle nie ma co wspominać.

Mityngi dały mi to, co mój sponsor lubi nazywać jednym z najważniejszych słów w Wielkiej Księdze – AA sprawiło, że w moim życiu pojawiło się słowo »my«. »Przyznaliśmy się, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu…«. Już dłużej nie musiałem być sam [WK z 2018 roku].

Podczas mityngów AA oduczam się (niestety) normalnych i naturalnych relacji z innymi ludźmi, ale... mityng AA nie jest okazją do nauki życia społecznego, nie taki jest przecież jego cel. Tu jednak dobrze byłoby uważać, żeby nie wylać dziecka z kąpielą. Czy w AA w ogóle nie da się doskonalić umiejętności społecznych? Ależ da się! W służbach poza moją grupą AA. Na przykład w Intergrupie, gdzie musiałem się uczyć współpracować dla wspólnego dobra z grupą ludzi, z których przynajmniej połowy w ogóle nie znałem, trzech nie lubiłem, dwóm nie ufałem, a jeden był moim przyjacielem (czyli dokładnie tak, jak to bywa w życiu w różnych grupach społecznych). Ale tutaj, w tych warunkach, mieliśmy działać i zrobić coś razem dla wspólnego dobra. Tak – MY razem.

Wiem, to nie znaczy, że mam

Przeglądając artykuły ze starych biuletynów, natknąłem się w „Mityngu” (1/43/2001) na króciutki tekst „Ze wspomnień alkoholika”:

Przychodzę na swój pierwszy mityng. Słucham ale niewiele rozumiem. Zadano mi jakieś pytanie i przyjęto do AA oklaskami. Zrozumiałem na tyle, że zostałem AA i mam teraz nieść posłanie. Na następnym mityngu czułem się więc upoważniony, aby zabrać głos, ale już jako AA. Przypomniałem sobie to, co poprzednio usłyszałem - choć nie zrozumiałem - i pomieszałem ze swoim poplątaniem, a następnie dumnie się wypowiedziałem. Nie byłoby to wcale tragiczne, gdyby na kolejnym mityngu poprzednio przyjmowany AA nie powtórzył tym razem moich słów, tylko, że jeszcze bardziej wszystko zagmatwał a później na kolejnym mityngu następny, następny itd... aż któregoś dnia znalazłem się na mityngu, gdzie wszyscy powtarzają chaotyczne, niezrozumiane słowa i ja zaczynam sobie zdawać sprawę, że jeśli wartość przedstawianych doświadczeń jest taka, jak moje pierwsze własne słowa, to możliwe, że moja trzeźwość jest zagrożona. Na tym mityngu nikt nie mówił o programie AA, o tym co działa i jak działa, liczyło się tylko to, co ja mam do powiedzenia.

Po chwili zastanowienia zorientowałem się, że od tamtego czasu nie zmieniło się nic albo bardzo niewiele. Przypomniało mi się też stwierdzenie „wiem, wcale jeszcze nie znaczy, że mam”, którego początkowo, i dość długo, chyba jednak nie rozumiałem w pełni. Ale dobrze to brzmiało, więc powtarzałem z zapałem.

Od swoich pierwszych mityngów starałem się uważnie słuchać tego, co mówią inni, zawłaszcza ci bardziej doświadczeni, z dłuższym stażem abstynenckim. Słuchałem i zapamiętywałem. Później powtarzałem te mądrości. Chciałem się popisać, jasne, ale też bardzo pragnąłem być taki, jak oni. Przynależeć, być jednym z nich, zaliczać się do swoich. Więc powtarzałem ich złote myśli, zgrabne powiedzenia i przekonania, nie zdając sobie sprawy początkowo, że owszem, znam je i pamiętam, ale to nie są moje doświadczenia. Miałem wiedzę o modnych i popularnych powiedzeniach, ale nie odnosiła się ona do moich przeżyć. Stosownych doświadczeń nie miałem.

Minęło ponad dwadzieścia lat. Zauważyłem, że choć same zaklęcia w tym środowisku bywają już często inne, to sam proces powtarzania cudzych przekonań, jest dokładnie taki sam. I napędza go to samo pragnienie: jeśli będę powtarzał zgrabne powiedzenia i mądrości znajomego, lokalnego lidera, który jest podobno piątym pokoleniem od doktora Boba, to stanę się taki sam, jak on.

Na spotkaniach grup, na których bywam, nie słyszę już od dawna: daj czas czasowi, ty tu jesteś najważniejszy, trzeźwienie jest nieskończone, AA jest jak mafia i innych takich. Co teraz bezrefleksyjnie się powtarza? Na przykład: moją wadą charakteru jest to, że za mało ufam Bogu, moim największym problemem jest przekonanie, że nie jestem wystarczająco dobry (niektórzy to też nazywają wadą), jestem „na Sugestiach”, to znaczy, że robię Program AA ze sponsorem, jeżeli się źle czujesz, to widocznie masz za mało AA w życiu. Były i inne, ale nie w tym rzecz.

Nieufność, która jest czymś innym niż brak zaufania konkretnej osobie w określonej sytuacji, jest wadą, ale nie ma takiej wady, jak nieufanie lub za małe ufanie Bogu. Gdyby tak było, to wszyscy ateiści i agnostycy byliby ludźmi wadliwymi, a to już gruba bezczelność i fanatyzm.

Nie jestem wystarczająco dobry? Na pewno tak, ale jeśli mam być trzeźwy, to właśnie powinienem rozpoznać, DO CZEGO jestem wystarczająco dobry, a do czego w ogóle nie mam kompetencji. Zwykle zaczyna się to w ramach Czwartego i Piątego Kroku. Nie da się być niewystarczająco dobrym do wszystkiego – w końcu tyłek potrafię sobie jakoś podetrzeć, a nawet wodę na herbatę zagotować, prawda? Parę innych też by się znalazło.

„Codzienne sugestie” (przywiozłem takie z Londynu w 2011 roku, ich autorem jest problematyczny David B.) nie są częścią Programu Dwunastu Kroków, nie występują w żadnej literaturze AA. Niektóre z nich, a z czasem pojawiły się różne zestawy, mogą nawet być przydatne, jeśli nie są szkodliwe dla zdrowia, ale realizacja tych sugestii nie oznacza pracy na Programie, nie jest realizacją Kroków. Sugestie to nie Program AA!

Koleżanka, która wróciła ze szpitala po poważnej operacji, kilka dni później nadal czuła się źle. Od sponsorki usłyszała, że ma za mało AA w życiu. Tego już komentował nie będę.

Przestroga. Nie popełniaj moich błędów. Potrzeba przynależności, bycia wśród swoich, więzi, zrozumienia, akceptacji, jest naprawdę ważna, ale zbudowana na cudzych przeżyciach, nie ma wielkiej wartości. Oszukiwanie siebie i innych, wmawianie sobie, że coś mam, gdy tak po prawdzie jeszcze nie mam, pomaga szybko zbliżyć się do grupy, ale jest oszustwem. To trochę tak, jak ze strojem – jeżeli ubiorę sukienkę, to z daleka mogę nawet przypominać kobietę, ale nadal nią nie będę. Gromadzenie własnych przeżyć i doświadczeń trwa pewnie dłużej niż udawanie, ale tak właśnie tworzy się realną wartość.

Dziel się szczodrze tym, co odkrywasz, i dołącz do nas [WK z 2018 roku, s. 164].

Ano właśnie – tym, co odkrywasz, a nie tym, co odkrył kolega i opowiedział na mityngu.

Książki wspierają trzeźwienie

Nauczyłem się czytać samodzielnie mniej więcej w ósmym roku życia i zostało mi to do dziś. Z lektur szkolnych nie przeczytałem jednej, bo zabrakło jej w bibliotece, natomiast wszystkie inne – tak. Z ciekawością lub bez, z przyjemnością i bez niej, zainteresowany lub znudzony, ale przeczytałem.

Cztery lata przed zaprzestaniem picia przeczytałem, polecone przez znajomą Al-anonkę, „Grzech czy choroba” i „Życie w trzeźwości”. Dzięki nim nie walczyłem w określeniem „alkoholik”; dowiedziałem się też o AA. Był też minus – uznałem, że teraz to ja wiem już tyle o alkoholizmie, że sam sobie poradzę. Oczywiście to był mój błąd, a nie książek.

Kiedy trafiłem na pierwsze mityngi nie wiedziałem, że jest jakaś specjalna literatura AA. Przed prowadzącym leżał laminat ze scenariuszem, Kroki i Tradycje oraz „24 godziny”, trzytomowe wydanie Duszpasterstwa Trzeźwości w Opolu. Myśl przewodnia, modlitwa i medytacja odpowiednie na dany dzień, zawsze były tematem mityngu. Tak było na wszystkich 5-7 grupach w mieście. Nie miałem pojęcia, że te bombastyczne, religijne teksty nie są literaturą AA. Stosowny tekst na każdy dzień czytałem codziennie. Starsi stażem mówili, że tak robią, to ich naśladowałem. Przestałem po ponad dwóch latach. Mniej więcej wtedy wpadła mi w ręce książka „Anonimowi Alkoholicy” oraz „12 Kroków i 12 Tradycji”. Trzecią pozycją, którą przeczytałem trochę przez przypadek, było „Anonimowi Alkoholicy wkraczają w dojrzałość”. Kolejności dalszych już nie pamiętam, ale ostatecznie przeczytałem wszystkie książki AA, które się po polsku ukazały.

Czytałem literaturę AA z wielu różnych powodów. Nie wszystkie one pojawiły mi się jednocześnie, do niektórych musiałem dorosnąć. Oto najważniejsza siódemka:

1. Od pewnego momentu chodziło mi o wytrzeźwienie, a nie o nieskończone trzeźwienie; z książek Wspólnoty starałem się dowiedzieć, jak miałbym to osiągnąć. Anonimowi Alkoholicy zapewniali, że jest to możliwe w odróżnieniu od terapii odwykowej, na której uczono mnie, że alkoholizm jest nieuleczalny.

2. Wymyśliłem sobie, że Anonimowi Alkoholicy w swojej historii popełnili naprawdę wiele błędów, a jeśli je poznam, nie będę musiał powtarzać ich na własnej skórze.

3. Miałem coraz więcej wątpliwości co do tzw. prawd i zasad AA serwowanych alkoholikom przez weteranów na mityngach. Miałem rację – miało to związek z faktem założenia AA w Polsce przez terapeutki, socjologa i harcmistrza; nikt z nich nie był alkoholikiem. Zrobili to najlepiej jak potrafili, ale wyszło im ostatecznie coś w rodzaju poterapeutycznej grupy wsparcia. Z ideami i zasadami AA nie miało to wiele wspólnego.

4. Mój sponsor ma takie powiedzenie: „my w AA znamy literaturę AA”. Było to dla mnie, i jest, rzeczą absolutnie oczywistą. Jaki sens miałoby chodzenie do szkoły, ale unikanie podręczników i lektur?

5. Literaturę Wspólnoty nazywano wówczas w tym środowisku skarbcem mądrości AA – to jak to ze mną jest, mam w dupie skarby? Które przy okazji mogą mi uratować życie? Aż tak psychiczny to ja jednak nie jestem. Więc oczywiste jest i naturalne, że dość szybko przeczytałem wszystko, a niektóre pozycje więcej niż raz.

6. Znajomość literatury mnóstwo razy przydawała mi się w dyskusjach z agresywnym weteraństwem, próbującym arogancko przedstawiać swoje przekonania, jako mądrość AA. Tu pamiętam zwłaszcza gorącą dyskusję z weteranem z Gdańska, który jak lew bronił procedury przyjmowania do AA. Nie musiałem się z nim kłócić, po prostu przeczytałem cytat: Któż z nas odważy się powiedzieć: „nie, ty nie możesz wejść”, tym samym przypisując sobie funkcję sędziego, ławy przysięgłych, a może też i kata swego brata alkoholika? Dlatego też nasze wieloletnie doświadczenie przetworzone teraz w postać Trzeciej Tradycji mówi: „Jesteś uczestnikiem AA, jeśli tak mówisz. Niezależnie od tego, co zrobiłeś, albo co jeszcze zrobisz, jesteś uczestnikiem AA dopóki ty tak twierdzisz” („AA wkraczają w dojrzałość”, s. 133). Rzucił się wtedy na mnie wściekle, twierdząc, że Bill W. nigdy by czegoś takiego nie napisał.

Na bazie tego oraz wielu podobnych wydarzeń powstało powiedzenie: trzeźwi ludzie mają przekonania zbudowane na wiedzy i doświadczeniu, a tacy... mniej trzeźwi mają przekonania zamiast wiedzy i doświadczenia.

7. Dzięki znajomości literatury AA mogłem sprawdzać i upewniać się, że jako sponsor, podopiecznym podsuwam rozwiązania wynikające z doświadczeń AA, a nie własne przekonania wyniesione, na przykład, z jakiejś terapii odwykowej lub DDA, czy problematyczne przekonania sponsorki.

„...poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli” (Jana 8:32). Czytanie literatury AA uwalniało mnie z niewoli błędnych przekonań, od przesądów, które nadal lęgną się na salkach mityngowych, od poglądów alkoholików, którzy nie zawsze kierują się dobrą wolą i życzliwością, od opinii niezorientowanej większości. Czytanie literatury AA po prostu się opłaca.